My Website 2014

ONZE PRIVACY WORDT IN SNEL TEMPO ONTMANTELD
Er bestaat een sluipend gif in onze samenleving. Op diverse manieren wordt de privacy van de burgers ondermijnd en niemand reageert. Nochtans is privacy een essentieel element van onze democratische rechtsstaat. 'De staat heeft niet het recht zich te bemoeien met het privé leven van de burgers, zolang deze de rechten van de anderen respecteren,' zo stelde de Duitse filosoof Wilhelm von Humboldt in 1791. Het aantal ingrepen van de overheid, regels en reglementen op het gedrag van de burgers is sindsdien enorm toegenomen. Dat is logisch want ook de maatschappij is steeds ingewikkelder geworden. De laatste jaren nemen de controlemechanismen echter zodanig toe dat ze de privacy van het individu in snel tempo afbouwt. Het is al lang geen sluimerende ontmaskering van het privé leven meer, maar een regelrechte en schoksgewijze ontmanteling ervan waar we te weinig blijven bij stilstaan.
De Franse filosoof Jean Baudrillard was ronduit pessimistisch over deze evolutie. 'We zijn op een punt aanbeland waarop de hele idee van de vrijheid, zo jong nog, alweer bezig is weg te zakken uit de omgangsvormen en het bewustzijn en dat de liberale globalisering op weg lijkt naar haar tegendeel: de globale politiestaat, totale controle, de terreur van de veiligheid. De de regulering ontaardt in maximale dwang en inperking, niet wezenlijk verschillend van die van een fundamentalistische samenleving.' Het klopt dat complete deregulering kan leiden tot misbruiken en dat wetgeving ons moet beschermen tegen misbruiken door private bedrijven van onze persoonsgegevens. Maar evenzeer moeten we argwanend staan tegenover een almachtige controlerende overheid. Kijk naar de toenemende impact van inlichtingendiensten die in opdracht van regeringen burgers afluisteren en bespieden.
Vooral het internet vormt een steeds grotere bedreiging voor onze privacy. Beheerders van websites registeren welke webpagina's we raadplegen, wanneer en hoelang we dat doen, hoeveel en met wie we mailen, wat we op het internet kopen en betalen. Elke muisklik die we via het internet doen, is traceerbaar en levert Google, Facebook en dergelijke commercieel interessante informatie op die ze verkopen aan marketeers en adverteerders, maar die ze blijkbaar ook ter beschikking stellen van overheidsdiensten. Vooral sinds de terreuraanslagen van 9/11 begonnen overheden met te investeren in het onderscheppen, verzamelen en analyseren van ons webverkeer en het identificeren van de verzenders en de ontvangers. Dit is nuttig om criminele bendes te ontmaskeren, om terreurdaden te voorkomen en om de handel in drugs, vrouwen en kinderporno aan te pakken. De vraag is evenwel of de controle van die miljarden data hun doel niet voorbij schieten en een groter kwaad veroorzaken. Want niet alleen de gegevens van criminelen worden onderzocht, ook die van onschuldige burgers.
Het gaat niet alleen om het internet. Burgers worden ook steeds meer traceerbaar door hun mobiele telefoons, GPS-toestellen, publieke camera's en andere informatiehouders in de vorm van kaarten die we allemaal op zak (moeten) hebben. Telecom-operatoren zijn op hoogte van ons belverkeer en weten met één druk op de knop met wie, waar, wanneer en hoelang we getelefoneerd hebben. Bibliotheken weten welke boeken we lezen. Banken hebben zicht op ons loon, spaartegoeden, schulden, waar en hoeveel geld we uit de muur halen en, als we elektronisch betalen, waar en hoeveel we uitgeven. Supermarkten en winkels kennen dankzij hun getrouwheidskaarten onze eet-, drank- en kledinggewoontes. Trein- en busabonnementen houden bij waar en wanneer we het openbaar vervoer nemen. Via de SIS-kaart hebben niet alleen artsen en apothekers inzage in ons medisch dossier, maar ook de medewerkers van ziekenhuizen, ziekenfondsen en kinderbijslagfondsen. Daar stopt het, zo dachten we.
Sinds eind vorig jaar weten we echter, dankzij klokkenluider Edward Snowden, van grootschalige afluisterpraktijken door de Amerikaanse National Security Agency (NSA). Ze gaan na met wie en waarover we bellen, e-mailen, chatten en skypen. Zelfs Angela Merkel en François Hollande zijn er het slachtoffer van. Dat aftappen was vroeger enkel mogelijk na een rechterlijk bevel. Maar door een spionagewet van 2008 kan NSA zonder enige gerechtelijke toestemming e-mails, chats, foto's, video's en bestanduitwisselingen die gebeuren op het internet (maar ook via telefoons en GPS) analyseren, beluisteren en bekijken. Deze praktijk werd door de Amerikaanse Unie voor Burgerlijke Vrijheden (ACLU) aangeklaagd, maar op 27 december 2013 als 'legaal' bestempeld door een rechtbank in New York. De ACLU is in beroep gegaan, maar intussen blijft het afluisteren van burgers doorgaan.
Het wordt hoog tijd dat onze Europese leiders een halt toeroepen aan deze praktijken van een 'bevriende natie' en werk maken van wetgeving die de privacy van de burgers echt beschermt. Privacy betekent een vrije levenswijze die gerespecteerd moet worden. Het afluisteren en misbruiken van onze persoonsgegevens gaat daar tegen in en tast de menselijke integriteit aan. Iedere mens heeft het recht om zijn persoonlijke levenssfeer te beschermen. Het begrip bevat dus twee belangrijke elementen: het recht om onbewaakt en onbespied door het leven te gaan, en het recht om zelf te bepalen wie informatie over ons krijgt. Wie daar aan tornt, handelt niet alleen illegaal maar ook onethisch.
Nog snel een toevoeging. Een recent voorbeeld van inbreuk op de privacy gebeurde op 31 december 2013 toen de bestuurder van een BMW onaanvaardbaar en strafbaar rijgedrag betoonde en dit door een andere bestuurder werd gefilmd en op Facebook gezet. De publieke opinie vond dit een goede zaak en steunde het slachtoffer, maar de Privacy-commissie en een politierechter keurden het plaatsen van die beelden met de nummerplaat duidelijk in beeld, volledig af. Hier werd immers de privacy van de dader geschonden. Sommige mensen vinden dat de dader zelf hiervoor verantwoordelijk is, maar men moet steeds nadenken over mogelijke negatieve neveneffecten. Zo werd een Hasseltse juwelier waar de wagen van de dader geparkeerd stond, via Facebook beschuldigd, terwijl de man er niets mee te maken had. 'Plots werd ik het mikpunt van een lastercampagne tegen mij', vertelt de ten onrechte beschuldigde juwelier. 'Het is schandalig, en ik kan mij niet eens verdedigen. Het kwaad is geschied.'
Toen de echte dader zichzelf aangaf, verklaarde die dat de filmer van de beelden zelf roekeloos reed. Het is aan het gerecht om dit beoordelen. In elk geval kan het niet dat elke burger via een dashcam zelf voor politie gaat spelen. Indien men dergelijk beeldmateriaal heeft dan kan men dat overmaken aan de politiediensten en het gerecht, maar niemand mag het recht in eigen handen nemen.

De auteur is professor 'Media en ethiek' aan de UGent en kernlid van Liberales.
Dirk Verhofstadt

Gevangen in ’datakluwen’
Margriet Wesselink

AMSTERDAM -
Op 8 juni 1949 publiceerde George Orwell zijn boek ’1984’ en introduceerde hij de term ’Big Brother is Watching You’: de overheid die burgers continu in de gaten houdt, controleert en manipuleert. Vandaag, exact 65 jaar later, grijpen privacyvoorvechters deze datum aan om actie te voeren op de Big Brother Dag onder het motto ’1984=nu’. �We hebben nu nog de keuze: gaan we naar een controlestaat of kiezen we de vrijheid?”

Vingerafdrukken in paspoorten, commerciële bedrijven die alles over klanten bewaren, kentekenregistratie, op elke hoek van de straat een camera, drones en databanken die als paddenstoelen uit de grond schieten: ontkomen aan toezicht en registratie is nagenoeg onmogelijk geworden.

Lange tijd stonden mensen er niet bij stil en lieten ze het gebeuren vanuit de gedachte ’ik heb toch niets te verbergen?’ Maar het dringt volgens privacyvoorvechters steeds meer door bij mensen dat privacy een belangrijk onderdeel van vrijheid is. En dat de gevolgen heel groot kunnen zijn als er iets misgaat in de gekoppelde systemen met persoonsgegevens. Zo bleek afgelopen week nog dat Rotterdammer Georges Knap op onverklaarbare wijze zomaar was uitgeschreven uit de gemeentelijke administratie. Zijn AOW werd stopgezet, hij was niet meer verzekerd, de Belastingdienst eiste zorgtoeslag terug en zijn parkeervergunning was ingetrokken. Zeker veertig andere Rotterdammers overkwam het afgelopen jaar hetzelfde.

Het College Bescherming Persoonsgegevens krijgt het steeds drukker, het aantal vragen en meldingen nam het afgelopen jaar met veertien procent toe en er werd een kwart meer onderzoek gedaan naar overtredingen van de privacywetgeving. Het thema is meer dan ooit onderwerp van gesprek, concludeert de privacywaakhond.

"Wat Orwell schreef in 1949 was sciencefiction. Anno nu zijn er veel dingen werkelijkheid geworden”, zegt Miek Wijnberg van burgerrechtenvereniging Vrijbit, die de Big Brother-actiedag organiseert. "Overheden en bedrijven bespieden burgers en gebruiken hun gegevens, terwijl het mensen bijna onmogelijk wordt gemaakt daar iets tegen te doen.”

Wijnberg spreekt van systeemdwang. �De NS zorgt er bijvoorbeeld met de ov-chipkaart voor, dat ze van iedereen die in de trein stapt exact weet wie waar was op een bepaald tijdstip. En dan weet de NS ook wie er nog meer waren én waar die mensen naartoe zijn gegaan. De overheid maakt dankbaar gebruik van die gegevens. Het Openbaar Ministerie vraagt wekelijks data op van reizigers, die het systeem nodig hebben.”

Maar een persoonlijke kaart waarmee in al het openbaar vervoer kan worden gereisd zonder telkens in de rij te hoeven staan bij de kaartjesautomaat is ook gewoon heel handig. En dat geldt voor veel systemen die data opslaan: ze bieden gebruikersgemak. Een vooraf ingevulde digitale belastingaangifte kan iemand veel tijd schelen. Bovendien kan dataverzameling fraude voorkomen en vergemakkelijkt het de opsporing van criminelen. Maar volgens privacyvoorvechters is de balans zoek. Ze constateren een groeiende, lukrake datahonger onder het motto: ‘wie wat bewaart, heeft wat.’

Volgens Bas Filippini, voorzitter van de stichting Privacy First, is de overheid bezig met de opbouw van een ’digitaal concentratiekamp’. "Wat je ziet is dat er steeds systemen worden opgetuigd na incidenten. Is er een aanslag gepleegd? Dan gaan we niet alleen verdachten in de gaten houden, maar meteen iedereen.” Hij pleit voor het houden van de menselijke maat. �De techniek voor bijvoorbeeld digitale gezichtsherkenning is er, maar je moet je als samenleving eerst afvragen: wíllen we dat wel?”

Privacy en persoonsgegevens worden beschermd in verschillende wetten. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, een belangrijk adviesorgaan van de regering, concludeerde eerder echter dat burgers ervan uit moeten gaan dat hun informatie in handen van de overheid onveilig is. Het Elektronisch Patiënten Dossier, de stemcomputer, de ov-chipkaart: allemaal bewijzen van falende ict-projecten. Vooral de opslag en het verwerken van medische gegevens baren zorgen.

De WRR waarschuwt voor een ’datakluwen’ waarin burgers verstrikt raken. Zo belandde zakenman Ron Kowsoleea jarenlang steeds maar weer in de problemen nadat zijn identiteit was gestolen. Ook al was allang duidelijk dat hij onschuldig was: toch werden zijn dossiers niet opgeschoond en werd hij herhaaldelijk aangehouden.

"Je ziet dat de overheid denkt: ’We kunnen dingen verzamelen en dus moeten we het doen’. Er is nauwelijks een interne tegenbeweging die daar vraagtekens bij zet”, zegt Ot van Daalen, advocaat van Digital Defence. "Men denkt nooit na over de nadelen en de gevolgen op de lange termijn. Je gegevens kunnen op straat komen te liggen, geregeld zijn er berichten over datalekken. Maar er is ook een subtieler risico: hoe meer mensen zich bespied wanen, hoe minder vrij ze zich gaan gedragen.”

Wat burgers zelf kunnen doen om hun privacy te beschermen? Deskundigen zijn het erover eens: wees kritisch en alert. �Accepteer niet klakkeloos dat je wordt ingeschreven in een elektronisch patiëntendossier bijvoorbeeld. Weiger de slimme energiemeter in je huis”, waarschuwt Vrijbit. Ook wordt stemgedrag aangedragen als krachtig middel, door politieke partijen die zich hard maken voor privacy te belonen. Wie zijn surfgedrag en inhoud van e-mails privé wil houden, kan terecht op cryptoparties die geregeld worden georganiseerd. Wizzkids helpen gewone internetters hun computer privacyproof te maken door middel van onder meer het versleutelen van data.

Volgens privacyadvocaat Van Daalen is de overheid hardleers. Hij noemt een voorstel dat geheime diensten in Nederland al het internetverkeer mogen gaan aftappen. Wat daarvan de gevolgen kunnen zijn, toonde Edward Snowden aan door te onthullen dat de Amerikaanse National Security Agency met een gigantisch sleepnet gegevens van alle burgers binnenhaalt. Het creëerde een wereldwijde schokgolf. "Kennelijk is er dus niets geleerd van de recente geschiedenis.”

Privacyvoorvechters schetsen een donker toekomstbeeld als er geen kentering in de samenleving ontstaat en mensen in het verweer komen tegen de massale controle en registratie. Nu ondervinden de meeste mensen er weinig hinder van, maar de overheid verandert. "Je weet nooit wie straks de beschikking heeft over gevoelige gegevens die in een ander tijdperk met andere motieven zijn verzameld”, aldus Vrijbit. Vergelijkingen met de Duitse Stasi worden geregeld gemaakt.

Volgens advocaat Ot van Daalen staan we op een kruispunt. "De nieuwe generatie groeit op in een tijd waarin het een vast gegeven is dat alles over je wordt opgenomen en vastgelegd. De oudere generatie weet dat het anders kan, en die moet nu het verschil maken."
Bron: De Telegtaaf 09-06-2014