PLEIDOOI VOOR STERK SECULARISME

Kinderen behoren vrij van religie te zijn. Het is immoreel om een kind als katholiek, jood, moslim, hindoe of boeddhist te bestempelen. Het zou hetzelfde zijn wanneer kinderen bij hun geboorte lid worden van een politieke partij en dat ze wekelijks naar partijbijeenkomsten gaan en naar een school met die politieke kleur. Het klinkt raar: een liberaal kind, een Vlaams Belang kind, een christen-democratisch kind. Maar waarom klinkt een 'katholiek kind' de meeste mensen dan niet vreemd in de oren? Ik liep onlangs op de Meir in Antwerpen. In etalages van modewinkels werd communiekleding aangeprezen. Communie is een inwijdingsritueel bij een religie. Het vergt wellicht reflectie om te beseffen dat hier iets grondigs verkeerd is. Stel dat er in de winkel Vlaams Belang kleding of liberale pakjes lagen voor het kinderlidmaatschap van politieke partijen.
Fascistische politieke partijen hebben van georganiseerde religie afgekeken dat het indoctrineren van kinderen belangrijk is om irrationele intolerante ideologieën over te dragen en hebben jeugdorganisaties opgericht. De basiswaarde van de open liberale samenleving is de vrijheid van het individu. Laten we even uitzoomen en reflecteren wat de rol van de overheid en de samenleving is. Kinderen behoren vrij te zijn en goed geïnformeerd over de verschillende keuzemogelijkheden en dan op volwassen leeftijd zelf te kiezen voor en levensbeschouwing en een politieke stroming, naast al die andere autonome individuele keuzes, zoals de keuze van een partner, werk, studie, et cetera. Oud-voorzitter van het Humanistisch Verbond in Nederland, Rob Tielman, heeft er met nadruk op gewezen dat een kernwaarde van humanisme het recht op zelfbeschikking is, of in ieder geval zou moeten zijn. Zelfbeschikking is iets anders dan dat ouders het recht hebben om hun kinderen naar believen te indoctrineren en in te lijven bij hun sociale, religieuze en/of politieke stroming.
Waarom leven wij eigenlijk met elkaar samen in een natiestaat onder leiding van een democratisch gekozen gezag? Wat is de fundering van ons samenlevingsmodel? Dit is een politiek filosofische vraag, waar we over het algemeen niet bij stilstaan, maar dat van cruciaal belang is. Stel namelijk dat bij reflectie zou blijken dat de samenlevingsvorm of delen daarvan onrechtvaardig zijn, wat dan? Het basale idee van een democratische samenleving is dat wij, het volk, door samen te werken en een deel van onze vrijheid af te staan, er met zijn allen beter van worden; in ruil garandeert de overheid (die onder leiding staat van gekozen burgers) onze vrijheden en faciliteert die door het creëren van een infrastructuur. De fundamentele taak van de overheid is het beschermen van de vrijheid van het individu. Liberaal denker Dirk Verhofstadt brengt dit belangrijke punt onvermoeibaar naar voren, zoals in zijn boek over Pleidooi voor individualisme (2004). Onafhankelijk van wie dat individu is en in welke sociale groep dat individu zich bevindt, dient elk individu dezelfde vrijheden en rechten te genieten.
De overheid moet alle burgers (alle mensen op haar grondgebied), inclusief kinderen en vrouwen, beschermen tegen geweld en sociale vrijheidsbeknotting. Echter doordat de overheid een liberale overheid is, zijn de middelen om dat doel te bereiken beperkt. Desalniettemin moet ernaar gestreefd worden. De overheid moet kinderen beschermen, zelfs tegen hun ouders, indien nodig. Het is immoreel om kinderen een religie op te leggen - al maakt het verschil op wat voor manier dat gebeurt. Het is wellicht verhelderend om hier het verschil tussen politiek en moreel secularisme te introduceren. Politiek secularisme betreft de scheiding religie en overheid. Moreel secularisme betreft de scheiding van moraal en religie. De sfeer van moreel secularisme is zodoende groter dan politiek secularisme. Vanuit moreel perspectief (moreel secularisme) is een religieuze, gesloten opvoeding immoreel, maar een liberaal democratische overheid kan hier weinig tegen doen.
Een liberale religieuze opvoeding is heel anders dan een radicaal religieuze opvoeding. Om te beginnen moet de overheid de lichamelijke integriteit van kinderen garanderen. Op dit moment echter worden joodse en islamitische jongens besneden. Dat is iets wat onmogelijk ongedaan gemaakt kan worden. Het is mutilatie. Het is dan ook een grof schandaal dat deze barbaarse praktijk gewoon voort blijft bestaan, niet alleen straffeloos, maar het wordt ook gerespecteerd onder de vlag van multiculturalisme. Het is nog veel erger bij vrouwenbesnijdenis. In Nederland worden jaarlijks tientallen Nederlandse meisjes besneden. Het gaat dan meestal om meisjes van Somalische afkomst die in de zomervakantie in Afrika worden besneden. Maar waar het gebeurt is in feite irrelevant. Alle besnijdenis van minderjarigen is moreel verderfelijk, en het besnijden van meisjes die Nederlands staatsburger zijn, is een jammerlijk falen van de rechtstaat.
Ayaan Hirsi Ali heeft enkele jaren geleden voorgesteld om meisjes uit risicogroepen regelmatig medisch te controleren en de ouders voor te lichten. Dit voorstel riep veel weerstand op, ook bij liberalen en humanisten. Indien besnijdenis toch heeft plaatsgevonden dient er zeer steng gestraft te worden. Dat bestraffen dient mijns inziens ook te gebeuren voor ouders wier kinderen al besneden zijn. En ook voor joodse en islamitische jongensbesnijders. Mijn voorstel is dat humanistische organisaties bij justitie aangifte doen tegen religieuze instanties en personen die zich schuldig maken aan besnijdenis. De roep om respect voor religie dekt veel intolerantie en veel onzin toe. Het is tijd om te stoppen met religie te respecteren.
Religie is een individuele hobby. In een liberale samenleving mag je je hobby naar believen uit oefenen zolang je anderen er maar niet mee schaadt. Religie dient daarom dezelfde status te krijgen als postzegels verzamelen. De staat is neutraal jegens filatelie en filatelisten. Filatelie heeft geen geprivilegieerde status boven bijvoorbeeld bridge of petanque verenigingen. En zo hoort het ook. Er zijn geen scholen op filatelistische inslag. Geen filatelistische democratische partij. De overheid zou het niet tolereren wanneer filatelisten de voorhuid van hun zoontjes van een kartelrandje voorzagen. Voorzitters van filatelistische verenigingen worden niet gevraagd zitting te nemen in ethische commissies, noch worden filatelisten door de media gevraagd naar hun mening over stamcelonderzoek, euthanasie, abortus, het ontstaan van soorten of seksuele mores. Religie heeft vanuit de historie een geprivilegieerde status in veel samenlevingen, inclusief de onze. Echter, een samenleving is mensenwerk en in een democratische rechtsstaat kunnen we sleutelen om de samenleving beter te maken.
Dat is het project van de Verlichting zoals ook Popper voor stond met zijn pleidooi voor een open samenleving. We moeten proberen de wereld, of in ieder geval de samenleving, beter te maken. De privileges van religie dienen opgeven te worden. De vergelijking met filatelie gaat niet helemaal op. Filatelie doet, bij mijn weten, geen valse waarheidsclaims of probeert geen irrationele taboes over te dragen, behalve dan dat die gekartelde plaatjes interessant zouden zijn. Religie wel. De overheid moet religie benaderen zoals ze dat sinds kort doet met roken: tolereren, maar tegelijkertijd ontmoedigen. Dat ontmoedigen kan door voorlichtingscampagnes: door wetenschap en democratisch burgerschap te propageren, met name in het onderwijs, wordt tegengewicht geboden aan religieuze opvoeding.
Waar leidt dit toe in de praktijk? Al het onderwijs dient openbaar seculier onderwijs te worden. Er zijn alleen seculiere scholen. Privéscholen op religieuze grondslag zijn niet toegestaan, omdat, zoals gezegd, de overheid de vrijheid van alle kinderen dient te garanderen. Al het onderwijs is wetenschappelijk onderwijs. De normen en waarden die worden overgedragen zijn liberale, democratische waarden en democratische burgerschap. Kennis over de belangrijkste wereldreligies vormt een klein deel van het curriculum. Seksuele voorlichting, evolutietheorie, gelijkheid van vrouw en man, homoseksualiteit komen eerlijk aanbod, zonder taboes, zonder restricties. Scholen kunnen worden gedifferentieerd op pedagogische en onderwijskundige gronden. Voorts dient theologie van universiteiten te verdwijnen. Het is een blamage voor universiteiten als wetenschappelijke instellingen. Religiewetenschap hoort wel op een wetenschappelijk instelling plaats, want alle sociale fenomenen kunnen wetenschappelijk bestudeerd worden. Universiteiten op religieuze grondslag dienen ook te verdwijnen. Of deze universiteiten doen afstand van hun religieuze inslag, of zij verliezen hun staatssubsidie en accreditatie.
Hoe zit het met hoofddoeken? Zoals ik zei: kinderen horen vrij te zijn van religie. Zoals ik eens opmerkte: 'religie is als porno, alleen voor 18+'. Religieuze symbolen zijn dan ook taboe voor kinderen. Om te voorkomen dat het middel erger is dan de kwaal, lijkt het me dat op scholen opzichtige religieuze symbolen - hoofddoek, keppeltje, kruisbeeld - verboden zijn. Omdat de overheid neutraal is in religie, dienen ambtenaren met een publieke functie geen uiterlijke tekenen van een religie te dragen. Dus geen politieagenten of leraren met een hoofddoek, tulband, keppeltje of kruiskettinkje. Het is verduidelijkend om onderscheid te maken tussen secularisering en secularisme. Secularisering is het sociale proces van emancipatie ten opzichte van religie. De invloed van religie neemt af, mensen worden steeds minder religieus, maar blijven wel nominaal bij de club. Secularisme gaat over de staatsordening. Die staatsordening dient strikt seculier te zijn, het model is laïcisme.
Zelfs al zou de overgrote meerderheid een bepaalde godsdienst aanhangen, dan nog dient de staat seculier te zijn. Stel dat 95% van de Belgen fervent filatelist is en de samenleving wil 'filateliseren', dan nog moet de overheid daarin niet toegeven. Er moet altijd rekening gehouden worden met de mensen die niet mee willen doen, met kinderen die een hekel hebben aan postzegels en die op een filatelistenseminarie terecht dreigen te komen en wier voorhuid gekarteld is. De liberale open samenleving dient de zwaksten, de minderheden, individuen te beschermen. Multiculturalisme loopt het gevaar intolerantie te tolereren. Een samenleving die de vrijheid van het individu als uitgangspunt heeft dient intolerantie niet te tolereren. Vrouwen, kinderen en homoseksuelen afkomstig uit sociale culturen (islam, strenge christenen, orthodoxe joden) moeten de mogelijkheid hebben om zich tegen hun sociale groep te verzetten. De staat dient individuen te beschermen. Blijf-van-mijn-lijf huizen en kindervoogden zijn voorbeelden daarvan. Eerwraak, gedwongen uithuwelijking, mensenhandel - politie en justitie dienen er alles aan te doen om potentiële slachtoffers te beschermen en om daders te straffen, zonder als verzachtende omstandigheid culturele factoren aan te voeren.
De wereld zou een stuk plezieriger zijn en verlost van een groot aantal problemen als religie totaal verdwenen zou zijn. Zonder totalitaire middelen te gebruiken zouden we actief moeten streven om van religie af te komen. Het multiculturele stelsel bevordert religie juist. Als iemand hoger onderwijs genoten heeft en dan nog steeds in een god geloofd, of denkt dat homeopathie een zinvolle manier is om kwalen te bestrijden, is dit een teken van het failliet van het onderwijssysteem. Behalve het leren van specifieke vakkennis, is het doel van onderwijs tweeledig: ten eerste democratische burgerschap - het besef hoe wij met elkaar in vrede samenleven en welke basale afspraken daarbij horen, en ten tweede, kritisch denken en kennis van de wetenschappelijke kenmethode (wetenschapsfilosofie). Als het onderwijs niet duidelijk maakt hoe wetenschappelijke kennisclaims fundamenteel verschillen van religieuze kennisclaims is er iets grondig mis met ons onderwijssysteem. Dat is helaas dus het geval.
Sterk secularisme of laïcisme helpt de bescherming van kinderen tegen religieuze indoctrinatie en vrijheidsinperking, maar ook vrouwen, homoseksuelen en afvalligen. Sterk secularisme is een stap op weg naar een betere wereld. Zwakkere vormen van secularisme, zoals het pluriforme model en multicultiralisme, leiden in de praktijk tot het tolereren van intolerantie en een verval aan draagvlak voor democratisch burgerschap. Het multiculturele model getuigt van onverschilligheid tegen ingroup intolerantie. Onder het mom van tolerantie wordt intolerantie getolereerd. Multiculturalisme is een voorbeeld van de uitdrukking 'zachte heelmeesters maken stinkende wonden'. Pluralisme en diversiteit zijn een groot goed, maar binnen de grenzen van de liberaal democratische rechtstaat waarin de maximaal mogelijke vrijheid van het individu door de staat gegarandeerd wordt. Marchanderen met de marges van vrijheid betekent dat de staat faalt in het beschermen van individuen. Streng maar rechtvaardig is beter dan slap en wegkijken van problemen.

Floris van den Berg

Bron: liberales .be
Juli 2010.