PLEIDOOI VOOR STERK SECULARISME
Kinderen behoren vrij van religie te zijn. Het is immoreel om een kind als katholiek, jood, moslim,
hindoe of boeddhist te bestempelen. Het zou hetzelfde zijn wanneer kinderen bij hun geboorte lid
worden van een politieke partij en dat ze wekelijks naar partijbijeenkomsten gaan en naar een school
met die politieke kleur. Het klinkt raar: een liberaal kind, een Vlaams Belang kind, een
christen-democratisch kind. Maar waarom klinkt een 'katholiek kind' de meeste mensen dan niet
vreemd in de oren? Ik liep onlangs op de Meir in Antwerpen. In etalages van modewinkels werd
communiekleding aangeprezen. Communie is een inwijdingsritueel bij een religie. Het vergt wellicht
reflectie om te beseffen dat hier iets grondigs verkeerd is. Stel dat er in de winkel Vlaams Belang
kleding of liberale pakjes lagen voor het kinderlidmaatschap van politieke partijen.
Fascistische politieke partijen hebben van georganiseerde religie afgekeken dat het indoctrineren van
kinderen belangrijk is om irrationele intolerante ideologieën over te dragen en hebben
jeugdorganisaties opgericht. De basiswaarde van de open liberale samenleving is de vrijheid van het
individu. Laten we even uitzoomen en reflecteren wat de rol van de overheid en de samenleving is.
Kinderen behoren vrij te zijn en goed geïnformeerd over de verschillende keuzemogelijkheden en dan
op volwassen leeftijd zelf te kiezen voor en levensbeschouwing en een politieke stroming, naast al die
andere autonome individuele keuzes, zoals de keuze van een partner, werk, studie, et cetera.
Oud-voorzitter van het Humanistisch Verbond in Nederland, Rob Tielman, heeft er met nadruk op
gewezen dat een kernwaarde van humanisme het recht op zelfbeschikking is, of in ieder geval zou
moeten zijn. Zelfbeschikking is iets anders dan dat ouders het recht hebben om hun kinderen naar
believen te indoctrineren en in te lijven bij hun sociale, religieuze en/of politieke stroming.
Waarom leven wij eigenlijk met elkaar samen in een natiestaat onder leiding van een democratisch
gekozen gezag? Wat is de fundering van ons samenlevingsmodel? Dit is een politiek filosofische
vraag, waar we over het algemeen niet bij stilstaan, maar dat van cruciaal belang is. Stel namelijk
dat bij reflectie zou blijken dat de samenlevingsvorm of delen daarvan onrechtvaardig zijn, wat dan?
Het basale idee van een democratische samenleving is dat wij, het volk, door samen te werken en een
deel van onze vrijheid af te staan, er met zijn allen beter van worden; in ruil garandeert de overheid
(die onder leiding staat van gekozen burgers) onze vrijheden en faciliteert die door het creëren van een
infrastructuur. De fundamentele taak van de overheid is het beschermen van de vrijheid van het
individu. Liberaal denker Dirk Verhofstadt brengt dit belangrijke punt onvermoeibaar naar voren,
zoals in zijn boek over Pleidooi voor individualisme (2004). Onafhankelijk van wie dat individu is en
in welke sociale groep dat individu zich bevindt, dient elk individu dezelfde vrijheden en rechten te
genieten.
De overheid moet alle burgers (alle mensen op haar grondgebied), inclusief kinderen en vrouwen,
beschermen tegen geweld en sociale vrijheidsbeknotting. Echter doordat de overheid een liberale
overheid is, zijn de middelen om dat doel te bereiken beperkt. Desalniettemin moet ernaar gestreefd
worden. De overheid moet kinderen beschermen, zelfs tegen hun ouders, indien nodig. Het is immoreel
om kinderen een religie op te leggen - al maakt het verschil op wat voor manier dat gebeurt. Het is
wellicht verhelderend om hier het verschil tussen politiek en moreel secularisme te introduceren.
Politiek secularisme betreft de scheiding religie en overheid. Moreel secularisme betreft de scheiding
van moraal en religie. De sfeer van moreel secularisme is zodoende groter dan politiek secularisme.
Vanuit moreel perspectief (moreel secularisme) is een religieuze, gesloten opvoeding immoreel, maar
een liberaal democratische overheid kan hier weinig tegen doen.
Een liberale religieuze opvoeding is heel anders dan een radicaal religieuze opvoeding. Om te
beginnen moet de overheid de lichamelijke integriteit van kinderen garanderen. Op dit moment echter
worden joodse en islamitische jongens besneden. Dat is iets wat onmogelijk ongedaan gemaakt kan
worden. Het is mutilatie. Het is dan ook een grof schandaal dat deze barbaarse praktijk gewoon voort
blijft bestaan, niet alleen straffeloos, maar het wordt ook gerespecteerd onder de vlag van
multiculturalisme. Het is nog veel erger bij vrouwenbesnijdenis. In Nederland worden jaarlijks
tientallen Nederlandse meisjes besneden. Het gaat dan meestal om meisjes van Somalische afkomst die
in de zomervakantie in Afrika worden besneden. Maar waar het gebeurt is in feite irrelevant. Alle
besnijdenis van minderjarigen is moreel verderfelijk, en het besnijden van meisjes die Nederlands
staatsburger zijn, is een jammerlijk falen van de rechtstaat.
Ayaan Hirsi Ali heeft enkele jaren geleden voorgesteld om meisjes uit risicogroepen regelmatig
medisch te controleren en de ouders voor te lichten. Dit voorstel riep veel weerstand op, ook bij liberalen
en humanisten. Indien besnijdenis toch heeft plaatsgevonden dient er zeer steng gestraft te worden. Dat
bestraffen dient mijns inziens ook te gebeuren voor ouders wier kinderen al besneden zijn. En ook voor
joodse en islamitische jongensbesnijders. Mijn voorstel is dat humanistische organisaties bij justitie
aangifte doen tegen religieuze instanties en personen die zich schuldig maken aan besnijdenis. De roep
om respect voor religie dekt veel intolerantie en veel onzin toe. Het is tijd om te stoppen met religie te
respecteren.
Religie is een individuele hobby. In een liberale samenleving mag je je hobby naar believen uit
oefenen zolang je anderen er maar niet mee schaadt. Religie dient daarom dezelfde status te krijgen als
postzegels verzamelen. De staat is neutraal jegens filatelie en filatelisten. Filatelie heeft geen
geprivilegieerde status boven bijvoorbeeld bridge of petanque verenigingen. En zo hoort het ook. Er
zijn geen scholen op filatelistische inslag. Geen filatelistische democratische partij. De overheid zou het
niet tolereren wanneer filatelisten de voorhuid van hun zoontjes van een kartelrandje voorzagen.
Voorzitters van filatelistische verenigingen worden niet gevraagd zitting te nemen in ethische
commissies, noch worden filatelisten door de media gevraagd naar hun mening over
stamcelonderzoek, euthanasie, abortus, het ontstaan van soorten of seksuele mores. Religie heeft vanuit
de historie een geprivilegieerde status in veel samenlevingen, inclusief de onze. Echter, een
samenleving is mensenwerk en in een democratische rechtsstaat kunnen we sleutelen om de
samenleving beter te maken.
Dat is het project van de Verlichting zoals ook Popper voor stond met zijn pleidooi voor een open
samenleving. We moeten proberen de wereld, of in ieder geval de samenleving, beter te maken. De
privileges van religie dienen opgeven te worden. De vergelijking met filatelie gaat niet helemaal op.
Filatelie doet, bij mijn weten, geen valse waarheidsclaims of probeert geen irrationele taboes over te
dragen, behalve dan dat die gekartelde plaatjes interessant zouden zijn. Religie wel. De overheid moet
religie benaderen zoals ze dat sinds kort doet met roken: tolereren, maar tegelijkertijd ontmoedigen.
Dat ontmoedigen kan door voorlichtingscampagnes: door wetenschap en democratisch burgerschap te
propageren, met name in het onderwijs, wordt tegengewicht geboden aan religieuze opvoeding.
Waar leidt dit toe in de praktijk? Al het onderwijs dient openbaar seculier onderwijs te worden. Er zijn
alleen seculiere scholen. Privéscholen op religieuze grondslag zijn niet toegestaan, omdat, zoals gezegd,
de overheid de vrijheid van alle kinderen dient te garanderen. Al het onderwijs is wetenschappelijk
onderwijs. De normen en waarden die worden overgedragen zijn liberale, democratische waarden en
democratische burgerschap. Kennis over de belangrijkste wereldreligies vormt een klein deel van het
curriculum. Seksuele voorlichting, evolutietheorie, gelijkheid van vrouw en man, homoseksualiteit
komen eerlijk aanbod, zonder taboes, zonder restricties. Scholen kunnen worden gedifferentieerd op
pedagogische en onderwijskundige gronden. Voorts dient theologie van universiteiten te verdwijnen.
Het is een blamage voor universiteiten als wetenschappelijke instellingen. Religiewetenschap hoort wel
op een wetenschappelijk instelling plaats, want alle sociale fenomenen kunnen wetenschappelijk
bestudeerd worden. Universiteiten op religieuze grondslag dienen ook te verdwijnen. Of deze
universiteiten doen afstand van hun religieuze inslag, of zij verliezen hun staatssubsidie en
accreditatie.
Hoe zit het met hoofddoeken? Zoals ik zei: kinderen horen vrij te zijn van religie. Zoals ik eens
opmerkte: 'religie is als porno, alleen voor 18+'. Religieuze symbolen zijn dan ook taboe voor
kinderen. Om te voorkomen dat het middel erger is dan de kwaal, lijkt het me dat op scholen
opzichtige religieuze symbolen - hoofddoek, keppeltje, kruisbeeld - verboden zijn. Omdat de overheid
neutraal is in religie, dienen ambtenaren met een publieke functie geen uiterlijke tekenen van een
religie te dragen. Dus geen politieagenten of leraren met een hoofddoek, tulband, keppeltje of
kruiskettinkje. Het is verduidelijkend om onderscheid te maken tussen secularisering en secularisme.
Secularisering is het sociale proces van emancipatie ten opzichte van religie. De invloed van religie
neemt af, mensen worden steeds minder religieus, maar blijven wel nominaal bij de club. Secularisme
gaat over de staatsordening. Die staatsordening dient strikt seculier te zijn, het model is laïcisme.
Zelfs al zou de overgrote meerderheid een bepaalde godsdienst aanhangen, dan nog dient de staat
seculier te zijn. Stel dat 95% van de Belgen fervent filatelist is en de samenleving wil 'filateliseren',
dan nog moet de overheid daarin niet toegeven. Er moet altijd rekening gehouden worden met de
mensen die niet mee willen doen, met kinderen die een hekel hebben aan postzegels en die op een
filatelistenseminarie terecht dreigen te komen en wier voorhuid gekarteld is. De liberale open
samenleving dient de zwaksten, de minderheden, individuen te beschermen. Multiculturalisme loopt
het gevaar intolerantie te tolereren. Een samenleving die de vrijheid van het individu als uitgangspunt
heeft dient intolerantie niet te tolereren. Vrouwen, kinderen en homoseksuelen afkomstig uit sociale
culturen (islam, strenge christenen, orthodoxe joden) moeten de mogelijkheid hebben om zich tegen
hun sociale groep te verzetten. De staat dient individuen te beschermen. Blijf-van-mijn-lijf huizen en
kindervoogden zijn voorbeelden daarvan. Eerwraak, gedwongen uithuwelijking, mensenhandel -
politie en justitie dienen er alles aan te doen om potentiële slachtoffers te beschermen en om daders te
straffen, zonder als verzachtende omstandigheid culturele factoren aan te voeren.
De wereld zou een stuk plezieriger zijn en verlost van een groot aantal problemen als religie totaal
verdwenen zou zijn. Zonder totalitaire middelen te gebruiken zouden we actief moeten streven om van
religie af te komen. Het multiculturele stelsel bevordert religie juist. Als iemand hoger onderwijs
genoten heeft en dan nog steeds in een god geloofd, of denkt dat homeopathie een zinvolle manier is
om kwalen te bestrijden, is dit een teken van het failliet van het onderwijssysteem. Behalve het leren
van specifieke vakkennis, is het doel van onderwijs tweeledig: ten eerste democratische burgerschap -
het besef hoe wij met elkaar in vrede samenleven en welke basale afspraken daarbij horen, en ten
tweede, kritisch denken en kennis van de wetenschappelijke kenmethode (wetenschapsfilosofie). Als het
onderwijs niet duidelijk maakt hoe wetenschappelijke kennisclaims fundamenteel verschillen van
religieuze kennisclaims is er iets grondig mis met ons onderwijssysteem. Dat is helaas dus het geval.
Sterk secularisme of laïcisme helpt de bescherming van kinderen tegen religieuze indoctrinatie en
vrijheidsinperking, maar ook vrouwen, homoseksuelen en afvalligen. Sterk secularisme is een stap op
weg naar een betere wereld. Zwakkere vormen van secularisme, zoals het pluriforme model en
multicultiralisme, leiden in de praktijk tot het tolereren van intolerantie en een verval aan draagvlak
voor democratisch burgerschap. Het multiculturele model getuigt van onverschilligheid tegen ingroup
intolerantie. Onder het mom van tolerantie wordt intolerantie getolereerd. Multiculturalisme is een
voorbeeld van de uitdrukking 'zachte heelmeesters maken stinkende wonden'. Pluralisme en diversiteit
zijn een groot goed, maar binnen de grenzen van de liberaal democratische rechtstaat waarin de
maximaal mogelijke vrijheid van het individu door de staat gegarandeerd wordt. Marchanderen met
de marges van vrijheid betekent dat de staat faalt in het beschermen van individuen. Streng maar
rechtvaardig is beter dan slap en wegkijken van problemen.
Floris van den Berg
Bron: liberales .be
Juli 2010.