Januari 2010.
Hoe Europa zijn zelfvertrouwen verloor.
De moeizame integratie van moslims in de westerse cultuur wordt gekenmerkt door tal van incidenten
die vaak potsierlijk zijn, maar die er ook steeds blijk van geven hoe gering het zelfvertrouwen van het
Westen is. In Amsterdam schorste het GVB (het openbaar vervoer) onlangs een trambestuurder omdat
hij een christelijk kruisje droeg op zijn uniform. Het dragen van een islamitisch hoofddoekje boven
datzelfde uniform is wel toegestaan. De tramconducteur werd door de rechter in het ongelijk gesteld.
Een Nederlandse advocaat weigert op te staan als de rechter binnenkomt, omdat hem dat door zijn
godsdienst, de islam, verboden wordt. De desbetreffende rechter, Peter Ingelse, zei dat de advocaat
mocht blijven zitten, omdat hij, Ingelse, zich niet beledigd voelde. De rechter vergat daarbij dat
advocaten niet moeten opstaan uit respect voor de rechter, maar uit respect voor de wet.
De Haagse Hogeschool heeft een kerstboom laten verwijderen uit angst dat moslimstudenten dit
christelijke symbool (sic) aanstootgevend zouden vinden. Engeland laat zien dat het nog erger kan.
Daar heeft de gemeente Oxford besloten Kerst helemaal af te schaffen en te vervangen door het
'Winterlichtfestival'. In Neukölln, een stadswijk van Berlijn waar veel moslims wonen, zou een
tentoonstelling worden gehouden over 'De Derde Wereld in de Tweede Wereldoorlog'. Een klein deel
van de tentoonstelling ging over de medeplichtigheid van Arabieren aan misdaden van de nazi's. Na
protesten van moslims werd de tentoonstelling gesloten. De Berlijnse wethouder van integratie Günter
Piening zei: 'In een gemeenschap als Neukölln hebben we een gedifferentieerde voorstelling nodig van
de betrokkenheid van de Arabische wereld bij de Tweede Wereldoorlog.'
Het Europees waarnemingscentrum tegen racisme en vreemdelingenhaat, gevestigd in Wenen, hield
in 2003 een onderzoek naar antisemitisme geheim, omdat daaruit bleek dat het antisemitisme in
Europa voornamelijk werd gevoed door moslims en pro-Palestijnse groeperingen. Dit was zelfcensuur,
maar er vindt ook censuur en intimidatie plaats. Toen de Utrechtse theoloog Pieter van der Horst zijn
afscheidsrede wilde wijden aan 'De islamisering van het Europese antisemitisme', werd dat door de
universiteit verboden. Deze censuur kwam voort uit de angst voor ongenoegen uit de hoek van de
moslims.
Zo worden moslims in het Westen beschermd door de westerse overheden en bestuurders die zich in
allerlei bochten wringen om te voorkomen dat zij zich gekwetst zouden kunnen voelen. Er zijn vele
voorbeelden van westerse zelfverloochening en er zullen er nog veel meer volgen. Het is typerend voor
het Westen dat het zichzelf wegcijfert en andere culturen voor laat gaan. In confrontatie met de
islamitische cultuur, die zichzelf juist verabsoluteert en uitsluitend kritiek heeft op anderen, neemt dit
soms zelfdestructieve vormen aan. Zo zei de progressieve essayiste Susan Sontag vlak na de
islamistische terreuraanslagen van 11 september 2001 dat deze 'een aanval [waren] op de
zelfverklaarde supermacht van de wereld, die werd ondernomen als gevolg van Amerikaanse
bondgenootschappen en daden'. Bedenk wel dat de oorlogen in Afghanistan en Irak toen nog niet
waren begonnen. Weliswaar heeft Sontag deze opmerking later teruggenomen, maar zij illustreert
voortreffelijk de westerse neiging de wandaden van anderen uitsluitend te zien als reacties op eigen
wandaden. Het Westen heeft altijd ongelijk.
Westerse leiders die zich wel zelfverzekerd opstellen tegen de islam worden verketterd, niet alleen
vanuit de moslimwereld, maar ook vanuit hun eigen westerse cultuur. Op 12 september 2006 hield
paus Benedictus XVI een rede aan de Universiteit van Regensburg. Zijn toespraak ging over Rede en
Geloof: een oer-christelijk thema. Hij citeerde daarin de Byzantijnse keizer Manuel II Paleologos, die
aan het einde van de 14de eeuw beweerde dat de leer van Mohamed onmenselijk was, omdat deze
beval zijn geloof met het zwaard te verspreiden. Waarom nam niemand het voor de Paus op toen groot
misbaar in de islamitische wereld klonk? Had Manuel Paleologos niet gelijk? Wat wilde
Abd-er-Rahman, gouverneur van Spanje, toen hij in 732 bij Poitiers door Karel Martel werd
verslagen? Toch op zijn minst de islam verspreiden?
Silvio Berlusconi zei tijdens een bezoek aan Berlijn in september 2001: 'De westerse beschaving is
superieur aan die van de islamitische wereld.' Interessant waren de reacties hierop. Guy Verhofstadt
(destijds premier van België) noemde zijn opmerking 'gevaarlijk'. Romano Prodi (destijds voorzitter
van de Europese Commissie) zei: 'Wij zijn allen gelijk.' Louis Michel, de Belgische minister van
buitenlandse zaken, noemde de opmerking 'onacceptabel en in strijd met Europese waarden'. Het is
geenszins mijn bedoeling de Italiaanse premier te verdedigen, maar had hij in feite niet, evenals de
paus, gelijk? De enige maatstaf om beschavingen te vergelijken is de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens. Bij hantering van die maatstaf staat buiten kijf dat de Europese beschaving, na
vele eeuwen van gruwelijke daden, ver voor ligt op de islamitische. Het was een politiek
wetenschapper uit Koeweit, Ahmed Al-Baghadi, die openlijk zijn instemming met Berlusconi
uitsprak: 'De islamitische samenleving kent geen vrijheid van meningsuiting of burgerrechten. (-)
Hoeveel Arabische schrijvers zijn er vermoord of gevangen gezet? (-) Op welke islamitische universiteit
kun je vergelijkende theologie studeren?'
Hoe kan verklaard worden dat Europa aan zo'n gebrek aan zelfvertrouwen lijdt dat deze zaken niet
gezegd mogen worden? Wij lijken dit te zijn vergeten maar Europa is sterk getekend door het
christendom en is daarmee fundamenteel anders dan beschavingen die voortkomen uit de islam. De
islamitische beschaving kent een schaamte-cultuur, het christendom is een schuld-cultuur. Wij zijn
allen doordrongen van schuldgevoelens, vooral in protestantse landen. Luister naar de Mattheüspassie
van Bach. Het koor, dat wil zeggen het volk, zingt: 'Ik zal worden gestraft voor wat U (dit wil zeggen
Christus) geleden hebt' en: 'U bent geen zondaar, zoals wij en onze kinderen.' Zoals de Ierse dichter
Yeats schreef: 'Kom vestig op mij dat beschuldigende oog, ik dorst naar beschuldiging.'
Het kolonialisme is bij uitstek een thema waarin het westers schuldgevoel tot grote bloei is gekomen.
Zo is een van de rechtvaardigingen voor het geven van ontwikkelingshulp aan landen in de Derde
Wereld de gedachte dat het Westen schuldig is aan de onderontwikkeling van bijvoorbeeld Afrika.
Maar Europa is net zo min verantwoordelijk voor de onderontwikkeling van Afrika als Rome
verantwoordelijk was voor de onderontwikkeling van Gallië. De juiste vraag is niet: waarom zijn
arme landen arm? De juiste vraag is: waarom zijn rijke landen rijk? Want in het begin waren we
allemaal arm. Wie een verklaring zoekt voor de bloei van het Westen moet teruggaan naar de
Renaissance of zelfs naar de klassieke Oudheid. Kolonialisme heeft niets te maken met die bloei.
Parallel aan die zelfbeschuldiging ligt in het christendom zelfkritiek en zelfrelativering besloten.
Laten we twee passages bekijken uit 'Het evangelie volgens Mattheüs'. De eerste is: 'Oordeel niet,
opdat er niet over u geoordeeld wordt' (7:1). De tweede is: 'Wie zichzelf verhoogt zal worden vernederd,
en wie zichzelf vernedert zal worden verhoogd' (23:12). Volgens Nietzsche kenschetst dit een
slavenmentaliteit. Maar ook zonder zover te gaan, is het duidelijk dat deze uitspraken, samen met
andere als 'de andere wang toekeren' en 'de tweede mijl gaan', beide afkomstig uit de Bergrede, er niet
bepaald toe aanzetten voor jezelf op te komen. En mogelijk is daar een oorzaak te vinden van het
hedendaagse gebrek aan zelfvertrouwen dat tot gevolg heeft dat wij ook niet opkomen voor de onzen en
alleen vreemde geloven en culturen als onze naasten lijken te beschouwen. Wie trekt zich het lot aan
van christenen in het Midden-Oosten? Tien procent van de bevolking van Egypte is christen (koptisch).
Zij worden onderdrukt en leiden een slecht bestaan. De christelijke minderheden in Syrië, Irak en
Pakistan worden gediscrimineerd. In Somalië maken islamisten jacht op iedereen die een Bijbel bezit.
In Turkije worden christenen belaagd. Geen mens lijkt zich over deze misdaden op te winden. Is dat
omdat we het te druk hebben met onszelf? Het christendom lijkt in Europa, op Polen en Ierland na, te
zijn uitgebloeid. Maar voor anderen is het niet de lusteloze religie die het nu voor ons is. Zij voelen zich
terecht door Europa in de steek gelaten.
De christelijke cultuur van schuld en zelfrelativering leidde 150 jaar geleden niet tot een gebrek aan
zelfvertrouwen. Sterker nog Europa barstte van het zelfvertrouwen zoals blijkt uit het imperialisme.
Ons zelfvertrouwen is langzaam ondermijnd door de uitholling van het metafysische en dogmatische
deel van het christelijk geloof en de veranderende betekenis van geloof en kerk in het publieke en
dagelijkse leven. Deze ontwikkelingen werden vergezeld door de Eerste Wereldoorlog, de opkomst van
collectivistische seculier religieuze dictaturen tijdens het interbellum, de Holocaust, de dekolonisatie,
de culturele verwarring van 1968 en de jaren daarna met het uitroepen van het failliet van alle grote
verhalen. Alle zekerheden boetten verder aan kracht in. Het multiculturalisme dat ons op het hart
drukt 'niet te oordelen', zoals de Bijbel zegt, maar geen rekenschap geeft aan onze christelijke cultuur
omdat dit als groot verhaal verworpen is, zette de verdere vernietiging van ons zelfvertrouwen in gang.
Geldt dit gebrek aan zelfvertrouwen voor iedereen of alleen voor de intellectuele elite? Waarschijnlijk
het laatste. Het was de intelligentsia die in toenemende mate de ontkerkelijking en het verdwijnen van
het christelijk geloof en christelijke cultuuruitingen toejuichte. En het was de intelligentsia die het
concept van multiculturalisme als alternatief opdrong en ervan profiteerde.
Frits Bolkestein
Bron.Liberales be.