Een mooie carrière in economisch en politiek Duitsland, boeken die echte bestsellers zijn. Toch is Thilo Sarrazin een besmette naam. Hij raakt open zenuwen: immigratie en de euro.


Vind je het gek dat ze zo dom zijn
Leunend tegen de bar laat Thilo Sarrazin zijn stem dalen. "Die Turken in Berlijn", zegt hij, "iedereen weet toch dat het allemaal inteelt is." Hij staat in Amsterdamse debatcentrum De Balie en drinkt zijn bier met snelle, regelmatige teugen. Zijn rechteroog is half geloken, het resultaat van een verwijderde tumor. "Vind je het gek dat ze zo dom zijn."

Uit zijn mond komt zo'n uitspraak niet als een verrassing. Net na het verschijnen van zijn geruchtmakende boek 'Deutschland schafft sich ab' in 2010, zei econoom en dwarsdenker Thilo Sarrazin in een interview dat Joden hetzelfde gen delen, en daaraan een grotere intelligentie danken dan de gemiddelde bevolking. Dat is, zeker in Duitsland, smeken om verbanning uit de gemeenschap der weldenkenden.

In een e-mail enige tijd later licht hij zijn uitspraak aan de bar over de Turkse bevolking van Berlijn toe. "Het is een feit dat inteelt het risico op bepaalde lichamelijke en geestelijke handicaps vergroot. Onderzoek door de Humboldt-Universiteit wijst uit dat dit het geval is bij de Arabische en Turkse gemeenschap in de stad."

Sarrazin presenteert zichzelf als iemand die dit soort 'statistisch significante' feiten onder ogen durft te zien.

In 'Deutschland schafft sich ab' schetste hij een somber toekomstbeeld. Duitsers krijgen steeds minder kinderen maar worden wel steeds ouder. Ondertussen groeit de islamitische migrantengemeenschap dankzij een veel hoger geboortencijfer. Doordat deze bevolkingsgroep lager opgeleid is en vaker werkloos, wordt Duitsland over het geheel genomen dommer.

Met racisme heeft die conclusie volgens Sarrazin niets van doen, wel met statistiek. En dat politici de verontrustende feiten niet willen zien, ligt aan het politiek correcte denken dat elk debat in de kiem smoort, meent hij.

In zijn boek heeft hij het over het anhaltende Gefangensein in der Schuld der Nachkriegszeit, het schuldgevoel over de Tweede Wereldoorlog dat Duitsland gevangen zou houden.

"
De media wentelen zich nog steeds in schuldgevoelens over de Holocaust. Het volk niet, dat is daar al overheen
Is er echt zo'n direct verband?
"Ja. De media wentelen zich nog steeds in schuldgevoelens over de Holocaust. Het volk niet, dat is daar al overheen. Dat schuldgevoel wordt gecultiveerd en in stand gehouden door de media en door politici."

Bij de mensen op straat leeft het niet?
"Niet meer. Veel mensen hadden na de oorlog een probleem met hun nationaliteit, zeker, maar de doorsnee Duitser weet dat de oorlog inmiddels alweer zeventig jaar voorbij is."

Sarrazin ziet een groeiende kloof tussen het gewone volk en de bovenlaag van opiniemakers, journalisten, en politici, die nog altijd het beleid bepalen. Daardoor schiet Duitsland steeds weer in een kramp zodra het over migratie gaat. Datzelfde schuldgevoel maakte dat het land zich door bondskanselier Kohl de euro in heeft laten lokken, schrijft Sarrazin in zijn boek 'Europa braucht den Euro nicht' dat in mei vorig jaar uitkwam. Daarvan gingen zo'n 140.000 exemplaren over de toonbank. "Het best verkochte economieboek ooit", zegt hij trots. Het onderwerp houdt hem al langere tijd bezig. In 1996 schreef hij 'Der Euro: Chance oder Abenteuer?'

Destijds was hij nog enigszins hoopvol gestemd dat het met de Europese munt de goede kant op zou gaan. "Toen het verdrag van Maastricht in 1992 werd getekend, was de afspraak dat de Europese Centrale Bank zich alleen zou bekommeren om stabiele prijzen. De geldpers mocht niet aan. Iedereen moest voor zijn eigen schulden opdraaien. Dat is compleet veranderd: Griekenland wordt gered door de andere Europese landen, die daar miljarden in pompen."

Dat, betoogt Sarrazin, is geen kwestie van solidariteit, maar van pure lichtzinnigheid. "Sommige Europese landen zijn gewoon niet sterk genoeg voor een gedeelde munt. Dat is een feit. Maar politici lijken daar niet aan te willen. Ik ben er diep van overtuigd dat wij andere landen niet beter moeten willen maken. Wij moeten ze niet willen opvoeden. Ieder land moet op eigen benen kunnen staan."

De Duitse pers heeft het soms over Europa als 'Schicksalsgemeinschaft', een lotsbestemming.

"De hoop was dat Duitsland zou verdwijnen, opgaan in Europa. Het lelijke eendje Duitsland zou veranderen in een Europese zwaan.
Dat is niet gebeurd. Toch zijn de media haast per definitie vóór Europa. Kohl geloofde dat met een muntunie ook politieke eenheid onvermijdelijk zou worden. De minister van financiën Wolfgang Schäuble denkt dat nog steeds. Maar het lukt niet. Ook over vijftig jaar zal Europa nog in natiestaten verdeeld zijn."

U ziet een kloof tussen de media en het volk. Is die er echt?
Zeventig procent van de Duitsers heeft delen van de ceremonie voor de toekenning van de Nobelprijs voor de vrede aan de EU op tv bekeken. De rechterhand van EU-topman Van Rompuy, Luuk van Middelaar, concludeerde in deze krant dat de Duitsers trots zijn op Europa.

"Natuurlijk, de Nobelprijs was prominent in het nieuws. Als je het nieuws keek, ontkwam je er niet aan om ook die ceremonie te zien. Maar bij normale mensen trok de gebeurtenis zeker minder aandacht dan een voetbalwedstrijd tussen Nederland en Duitsland. Hoe dan ook, ik denk niet dat de euro een kwestie van voor of tegen Europa is. Ik, bijvoorbeeld, ben pro-Europees. De problemen van de gemeenschappelijke munt zouden besproken moeten worden als een technocratische aangelegenheid, niet belast met morele en ideologische kwesties."

Want begrijp hem goed: Sarrazin pleit er niet voor om de EU dan maar op te heffen. Een gemeenschappelijke economische ruimte met vrij verkeer van personen en arbeid vindt hij niet verkeerd. Maar de euro is een stap te ver gebleken. Het overnemen van elkaars schulden ziet hij als een recept voor rampspoed. En het is volgens Sarrazin Duitsland dat de sleutels tot de toekomst van Europa in handen heeft. Als de grootste economie van het continent zou besluiten niet meer mee te doen aan de reddingsoperatie van Griekenland, aan de bankunie, aan het bij laten drukken van nieuw geld door de Europese Centrale Bank, dan is het afgelopen met de euro. En dat zou, meent Sarrazin, alleen maar goed zijn: de euro is een utopie, gedoemd tot falen. Aan Duitsland dus om Europa uit de eurodroom te helpen. Maar dan moet het wel eerst zelf uit de 'gevangenis' van zijn schuldgevoel kruipen.

Als de euro valt, valt de unie, zegt bondskanselier Angela Merkel keer op keer.
"Onzin. Niets in de geschiedenis van Europa bewijst dat je een gemeenschappelijke munt nodig hebt om eenheid te ervaren."
Thilo Sarrazin is de meest omstreden denker van Duitsland. Toch wees jarenlang niets in de richting van een toekomst als bestseller-dissident.
"
In Berlijn werd geen geld verdiend, maar er waren wel coole feestjes
Na een promotie in de economie en enkele jaren bij het wetenschappelijke bureau van de SPD kwam Sarrazin in dienst bij het ministerie van financiën in Bonn, waar hij een goedgeolied radertje werd in de ambtelijke machinerie. Gestaag klom hij naar de top.

In 1990, na vijftien jaar trouwe dienst, verliet hij het ministerie om mee te helpen met het privatiseren van staatsbedrijven van de voormalige DDR. Hij werd staatssecretaris in het ministerie van financiën van Rijnland-Palts, werkte enige tijd voor de Duitse spoorwegen en maakte in 2002 zijn entree in Berlijn, als 'senator' van financiën.

Daar ontpopte hij zich als eigenzinnig denker. Hij begon op te vallen als iemand die niet bang is te zeggen wat hij denkt, ook al strijkt dat iedereen tegen de haren in. Want met Berlijn was het geen liefde op het eerste gezicht. Sarrazin vond de stad maar kleinburgerlijk, en dan had je ook nog eens die mild anarchistische cultuur van - in zijn ogen - luie en louter op subsidies vegeterende kunstenaars. In Berlijn werd geen geld verdiend, maar er waren wel coole feestjes.

Zorgelijk vond hij wijken als Kreuzberg en Neukölln, gedomineerd als ze werden door een arme Turkse bevolking die bereid noch in staat bleek te integreren in de Duitse cultuur. Gedetailleerd becijferde hij dat een werkloze in Berlijn van minder dan vier euro per dag rond kan komen (los van de huur). Werklozen zitten de hele dag thuis, aldus Sarrazin, met een kachel die maar staat te loeien. Dat kost energie.

Laat ze een extra trui aandoen. Sarrazin, zelf woonachtig in een rijke wijk in West-Berlijn, is trots op zijn reputatie van strenge saneerder: onder zijn leiding kreeg Berlijn voor het eerst te maken met een begrotingsoverschot.

In 2009 legde hij zijn ambt neer en trad hij toe tot de directie van Bundesbank, de Duitse centrale bank. Veel hoger kun je je als econoom niet opwerken. En juist toen schreef hij 'Deutschland schafft sich ab', waarvan meer dan 1,4 miljoen exemplaren werden verkocht: het best verkochte non-fictieboek in naoorlogs Duitsland. In één klap werd de stoffige, besnorde econoom met zijn ronde brilletje en korte grijze haren, flegmatiek en stroef in de omgang, het middelpunt van een landelijke rel. En verloor hij zijn baan bij de Bundesbank.

Hoe kijkt u terug op de afgelopen jaren?
"De heftige emotionele reacties op mijn boek hebben mij verbaasd, zelfs geschokt. Persoonlijk was dat niet altijd even makkelijk, ook niet voor mijn vrouw. Maar emoties zijn niet altijd slecht. Ik zei wat iedereen dacht maar niet durfde te zeggen. Dat het boek überhaupt geschreven moest worden, is een teken dat er iets niet in orde is. De problemen werden mij ook pas in Berlijn duidelijk. Ik begon mij serieus bezig te houden met de statistieken van de mislukte integratie. Turken en Afrikanen bleken niet te integreren, behalve als ze christen waren."

Heeft u het debat ten goede beïnvloed?
"Dat kan niet ik zeggen, ik weet niet hoe het anders zou zijn verlopen. Had je Marx twee jaar na het verschijnen van 'Das Kapital' gevraagd hoe het debat veranderd was, dan had hij het ook niet geweten. De politieke correctheid is er nog steeds, maar het is naar mijn gevoel wel makkelijker geworden om over problemen rond immigratie te praten. Neem het boek 'Neukölln ist überal' van Heinz Buschkowsky (sinds 2001 SPD-burgemeester van het Berlijnse stadsdeel Neukölln, red.) dat afgelopen september uitkwam. Hij wijdt een heel hoofdstuk aan mij. Het boek komt voor negentig procent overeen met hoe ik erover denk."

Heeft u ook verbeteringen gezien wat betreft de problemen die u constateerde?
"Nee."

Stelt u de zaken niet erg somber voor?
"Natuurlijk zijn er allerlei nuanceringen te maken. De werkelijkheid van de immigratieproblematiek is misschien grijs, maar het is wel verontrustend stabiel.

De feiten liggen er nu eenmaal. De geboortencijfers van autochtonen begonnen vanaf 1965 sterk te dalen. Sindsdien zou migratie de oplossing zijn voor het groeiende demografische gat aan de onderkant. Dat was althans de hoop. De praktijk wijst uit dat migratie geen oplossing brengt, maar nieuwe problemen."

Bent u bang voor de islam?
"Nee, niet op zichzelf. Maar je ziet een wereldwijde ontwikkeling dat de landen met de grootste bevolkingsgroei islamitisch zijn, en dat in die landen de islamisten het sterkst groeien. Dat is geen mening, maar een feit. En een objectief probleem."

Want die mensen komen allemaal hierheen?
"In 1900 leefden er drie keer zoveel mensen in Europa als in Afrika. In 2100 zullen er vijf keer zoveel Afrikanen zijn als Europeanen. Kijk, je kunt mensen niet weren omwille van hun godsdienst, dat is tegen de grondwet. Ik heb een andere oplossing. Een slim immigratieregime betekent dat we alleen nog gekwalificeerde migranten accepteren. Ongeschoolde krachten uit Afrika of het Midden-Oosten verlichten onze problemen niet. Integendeel."

Hij haalt zijn schouders op. "Maar ja, politici zijn niet geïnteresseerd in de langere termijn. Net als bij de euro zullen ze wachten tot het te laat is en dan zeggen: het is te laat."


1945 Op 12 februari geboren in Gera, in Thüringen. Groeit op in Reck-
linghausen, Noordrijn-Westfalen

1967 Studeert economie in Bonn

1973 Promoveert

1974 Wordt lid van de SPD en werkt
bij de aan die partij gelieerde
Friedrich-Ebert Stichting

1975 Komt in dienst van het ministe-
rie van financiën van de BRD

1981 Wordt naaste medewerker van de minister van financiën

1990 Werkt voor de Treuhandanstalt,
die de privatisering van voorma-
lige DDR-bedrijven leidt

1991 Staatssecretaris van financiën
voor bondsland Rijnland-Palts

1997 Voorzitter TLG, de Treuhandan-
stalt-tak voor onroerend goed

2001 Werkt voor Deutsche Bahn

2002 Senator financiën in Berlijn

2009 In directie van de Bundesbank

2010 Treedt af na controversiële uit-
spraken in interviews en in
'Deutschland schafft sich ab';
een poging hem ook uit de SPD
te zetten strandt

2012 Zijn boek 'Deutschland braucht
den Euro nicht' verschijnt

juli 2013