De overheid verzamelt zoveel mogelijk gegevens.
"In de geschiedenis van bijna elk land zijn er momenten aan te wijzen, waarin het als natie faalde,
soms tot op het misdadige af en soms zelfs erger."
Er is nauwelijks iemand die protesteert. Toch is uw privacy straks in handen van veel verschillende
partijen.
De opsporingsambtenaar
De opsporingsambtenaar kan voor zijn onderzoek straks gebruikmaken van een enorme bak met
gegevens van elke Nederlander. Een mengelmoes van vingerafdrukken, ons zoekgedrag op internet,
gemaakte tram- en busritjes, medische gegevens (als het EPD, het Elektronisch Patiënten Dossier, er
komt), en adres- en inkomensgegevens.
Grote kans dat de rechercheur straks makkelijker op het spoor komt van iemand die een misdaad
heeft gepleegd. Dat argument wordt vaak gebruikt. Maar de kans om als Nederlander onschuldig
opgepakt te worden, wordt hierdoor óók steeds groter, zegt Jan Friso Groote. Hij is hoogleraar
informatica aan de Technische Universiteit Eindhoven en betrokken bij veel IT-projecten van de
overheid.
Stel, er is een moord gepleegd en de rechercheur vindt een paar vingerafdrukken op de plaats delict.
Hij vergelijkt zo'n vingerafdruk met afdrukken in de centrale database, die sinds de invoering van
het nieuwe paspoort van deze week in de maak is. Als je een aantal slechte vingerafdrukken hebt
gevonden, vind je tussen zestien miljoen Nederlanders zo een stuk of vier mensen wier
vingerafdrukken 'matchen'.
Want in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn vingerafdrukken niet volstrekt uniek. Er is
nooit volledige zekerheid, zegt rechtspsycholoog Peter van Koppen. Enigszins kort door de bocht, maar
toch: grote kans dus, dat je als argeloze burger onterecht in het beklaagdenbankje terechtkomt.
Inlichtingendienst AIVD en de officier van justitie hebben straks toegang tot de
vingerafdrukkenverzameling, dat is al besloten. Nee, nu nog niet voor opsporingsdoeleinden. Maar
een wetswijziging ligt op de loer als de terreurdreiging maar íets omhoog gaat.
'De gegevens worden onvermijdelijk op een gegeven moment door de recherche gebruikt voor
opsporing', denkt Peter Knoppers, onderzoeker aan de TU Delft, en betrokken bij de
antistemmachine-lobby. 'Je kunt er natuurlijk op wachten dat de beperkingen voor justitie
wegvallen', vreest hoogleraar computerbeveiliging Bart Jacobs van de Radboud Universiteit
Nijmegen.
Wat geldt voor de vingerafdrukken, geldt ook voor de OV-chipkaart. De vervoersbedrijven slaan alle
tram- en metroritjes zeven jaar lang op in een database. Voor commerciële doeleinden. Maar waarom
zou de opsporingsambtenaar straks niet de gegevens op kunnen vragen van alle reizigers die zich op
het tijdstip van een misdrijf in een tram bevonden? Het Openbaar Ministerie probeerde dit jaar al in
Rotterdam om pasfoto's van chipkaarten op te vragen, maar werd op de vingers getikt door de
rechtbank. Het is duidelijk hoe het OM over privacy denkt, want het ging in hoger beroep en de zaak
ligt nu bij de Hoge Raad.
De hacker
Met dezelfde moeite kan de hacker steeds meer data stelen. 'Als gegevens verspreid liggen, levert één
inbraak niet veel op. Maar als je het centraal opslaat, kan het in één keer', zegt 'ethisch hacker'
Walter Bergers van Madison Gurkha, dat bedrijven helpt om hun computersystemen te beveiligen.
Hij wijst op de hack bij Heartland Payments Systems in de Verenigde Staten, waar dit jaar in één
klap 130 miljoen creditcardgegevens werden gestolen.
Hackers likken hun vingers af bij de toenemende hoeveelheid persoonsinformatie op plekken als het
OV-chipkaartregister.
'Het is in hackerland algemeen bekend dat creditcardgegevens meer waard worden naarmate er
meer persoonlijke gegevens van de eigenaar bekend zijn', waarschuwt Jeroen van Beek, eveneens
ethisch hacker. Identiteitsdiefstal is de misdaad van de toekomst. Hackers zullen hun gestolen
creditcardnummers koppelen aan uw adres en geboortedatum, die ze weer uit een andere databank
stelen.
Omdat de meeste hackers uit zijn op geld, zal chantage in de toekomst steeds belangrijker worden,
voorspelt advocaat Ot van Daalen van Bits of Freedom, 'waakhond voor digitale burgerrechten'. U
bent vreemd gegaan en hebt een soa opgelopen? Dat staat gewoon in uw EPD. U heeft een affaire en
spreekt wekelijks af bij de Vinkeveense plassen? Dankzij de signalen van uw mobiele telefoon is
precies te zien dat u iedere dinsdag om zeven uur 's avonds uur een uur op de parkeerplaats staat. En
dankzij de Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens moeten die locatiegegevens een jaar lang
worden opgeslagen.
Dat alle databanken goed beveiligd zijn, wuiven Van Beek en Bergers weg. Beiden breken
beroepsmatig in op computersystemen van bedrijven en de overheid. Beiden is het tot nog toe altijd
gelukt. 'Tot op de dag van vandaag vinden we altijd problemen in die systemen', zegt een bezorgde
Bergers.
Volgens Van Beek is het probleem dat de overheid geen eigen veiligheidsstandaarden hanteert bij dit
soort grote projecten. 'Dat laten ze over aan de markt. Want die weet zogenaamd wat veilig is.'
De marketeer
Nog een voorbeeld, van hoogleraar Bart Jacobs. 'We krijgen de komende jaren zogenaamde slimme
elektriciteitsmeters opgedrongen. Die geven elke vijftien minuten het verbruik door aan de centrale.
Die kunnen dus zien wanneer je koelkast aanslaat, wanneer je licht aanhebt bijvoorbeeld. Als die
koelkast nu vaker aanslaat, zou een constatering kunnen zijn dat hij wat oud aan het worden is. De
energiemaatschappij stuurt dan een folder met nieuwe koelkasten van de fabrikant waar ze een
contract mee heeft. Sommige mensen zien dat als service, ik voel me bedonderd. En dit scenario
zoemt al langer rond in de energiewereld, ik heb het niet verzonnen.'
Of neem het Elektronisch Patiënten Dossier. Minister van Volksgezondheid Ab Klink wil graag dat
er zo'n dossier komt, waarin de hele medische geschiedenis van een patiënt komt te staan. Gouden
informatie voor verzekeraars, vindt huisarts David de Boer. 'Neem borstkanker. Vrouwen met een
bepaald gen hebben een enorm risico op borstkanker, en een sterk verhoogd risico op eierstokkanker.
Farmaceutische bedrijven zijn natuurlijk erg happig op informatie over wie zo'n gen bezit. Hetzelfde
geldt voor verzekeraars.'
En dat terwijl de vrouw in kwestie misschien nog helemaal niet ziek is, maar wel een hogere
verzekeringspremie moet betalen bijvoorbeeld. Natuurlijk, het is een doemscenario. Maar het is al
gelukt om in te breken in databanken van ziekenhuizen, en de zorgen over mogelijke
beveiligingslekken zijn nog niet weggenomen.
Of de personeelsfunctionaris, die bij een sollicitatieprocedure aan de sollicitant vraagt hem even in
zijn of haar EPD te laten kijken. Dat is oneigenlijk gebruik, maar weiger het maar eens.
'We zijn', zegt hoogleraar Bart Jacobs samenvattend, 'databases aan het aanleggen waar de Stasi (de
gevreesde veiligheidsdienst van de voormalige DDR, red.) jaloers op zou zijn. De OV-chipkaart, de
paspoorten, het EPD, ga zo maar door. Die vingerafdrukkendatabase wordt een kentekenregister voor
burgers. Aangelegd voor doel A, maar gebruikt voor doel B, C, D, en E. Het argument van publieke
veiligheid wordt gebruikt, terwijl de individuele veiligheid er onder te lijden heeft. En waarom er zo
weinig mensen tegen protesteren? Waarom onderzocht niemand de veiligheid van de cafés in
Volendam, voordat ze afbrandden? Het moet eerst een keer heel erg mis gaan, vrees ik.'
Uit de muur
Een nieuw paspoort, identiteitskaart of rijbewijs kunnen inwoners van Apeldoorn binnenkort
gewoon 'uit de muur' halen. De gemeente werkt aan een zogeheten paspomaat. De paspomaat zal
vergelijkbaar zijn met een geldautomaat. De burger kan zijn of haar paspoort ophalen met behulp
van een speciaal vrijgegeven code. Met name rond de beveiliging van de automaat is nog het nodige
uit te zoeken, aldus de woordvoerder. "Het moet 200 procent veilig zijn.''
Groot-Brittannië
Alle bezoekers die met een visum naar Groot-Brittannië reizen zijn begin 2008 verplicht een
vingerafdruk te laten afnemen. Minister Liam Byrne van Immigratiezaken verklaarde tegenover de
BBC dat het installeren van de biometrische apparatuur op onder meer luchthavens is afgerond.
Italië
Alle inwoners van Italië moeten hun vingerafdrukken afstaan voor hun nationale identiteitskaart.
Het plan is een reactie op de felle internationale kritiek op het afnemen van de vingerafdrukken van
Roma. Identiteitskaarten zijn verplicht voor Italianen en buitenlanders die in Italië wonen.
Bron: De pers.
Maart 2010.
